یادداشت زیر را همکار ارجمندم جناب دکتر صادقی مرحمت فرموده اند. دکتر صادقی در گویش‌شناسی به‌ویژه گویش‌های خراسانی صاحب نظر است. با سپاس و اجازت از ایشان، عین یادداشت ایشان را جهت استفاده دوستان حیتانشین تقدیم می کنم:

به نام خدا

جناب آقای دکتر فتوحی

با سلام و ادب؛

  نوشته شما ” رودمَعْجَن یا رودماهجان؟ ” را خواندم و بهره فراوان بردم. در عین حال مطالبی نیز به ذهنم رسید که آن­ها را با شما در میان می­گذارم. به نظر می­رسد رُذمهجن, رُدمهجن, روذمهجن, رودمهجن, روی­ مهجن و تلفظ­های احتمالی دیگری نظیر رودمهزن, رودمهژن و… صورت­های آوایی مختلف یک واژه ­اند و همانطور که بیان فرموده ­اید رودمعجن صورت نوشتاری نادرستی از تلفظ گویشی رودمهجن.

   در جزء آغازی(رُذ/ روذ/ رود/ رُد/ روی) ذ واجگونه د است (نک.دکتر محسن ابوالقاسمی, دستور تاریخی زبان فارسی, (تهران: انتشارات سمت,۱۳۸۵).ص ۲۱) . نیز بسنجید با فرود/ فروذ, گنبد/ گنبذ, یادگار/ یازگار[یاذگار]. در بین این صورت­ها به ظاهر رُذ به سبب داشتن واو مجهول کهن­ترین است. ابدال ی و د  به یکدیگر, در سایر گویش­های ایرانی و حتی فارسی گفتاری: همسایه/ همساده هم دیده می­شود. در تفسیر شنقشی نیز یک یا دو بار به جای بیوسیدن از بدوسیدن استفاده شده است.

در مورد جزء دوّم :

   ۱- این احتمال وجود دارد که «رودمهجن» با «رودتجن» در پیوند باشد در این صورت شاید بتوان گفت: مهجن ترکیبی است از maha (بزرگ) + tajan که گروه میانی آن به قاعده زبانی حذف شده است. این نوع حذف در قرآن قدس هم دیده می­شود: تنزم= نزم ؛ سرتنگون= سرنگون. («تجن در فارسی به عنوان نام خاص بر چند رودخانه اطلاق شده است که مشهورترین آن­ها همان رود تجن در شمال ایران است. واژه مشتقی است از ریشه باستانی vtak: «دویدن, تاختن» که در اوستا بارها برای جریان آب نیز به کار رفته است. بنابراین اشتقاق واژه تجن چنین است:

 tazan,tajan فارسی میانه tak/tač + ana>tacana » (نک. دکتر محمّدتقی راشدمحصّل,«درباره اشتقاق چند واژه». فصلنامه دانشکده ادبیات مشهد، سال ۲۳، (پیاپی ۱و۲), بهار و تابستان۱۳۶۹ . صص ۲۷۳-۲۸۰)

۲-  ممکن است «مهجن» با ماهی در پیوند باشد. برای این امکان ، نظر شما را به صورت آوایی ماهی در جوکی ده­گری چالوس mâhičama  جلب می­نماید.  (نک.دکتر صادق کیا, واژه­نامه شصت و هفت گویش ایرانی, (تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی,۱۳۹۰).ص ۷۴۶). [برای ابدال m به n در جایگاه پایانی بسنجید پسین(= عصر) را با / پسیم].

۳- همانطور که فرموده­ اید این امکان نیز وجود دارد که «مهجن» با «ماه» پیوند داشته باشد برای این امکان نظر شما را به صورت آوایی ماه در گویش جوکی­یخکش از توابع شهرستان بهشهر mâhčam جلب می­نماید (نک.همان,۷۴۵). در پایان یادآوری دو نکته دیگر لازم است:

نکته۱. بین گویش­ های زنده خراسان و  جوکی یخکش و جوکی ده­گری چالوس اشتراکات زبانی وجود دارد, از آن جمله است:

 نکته۲. با نگاه به تابلوهای نصب شده در جاده‌­های خراسان, شواهد دیگری برای این گونه تصحیف­های ناروا به چشم می­خورد, از آن جمله است: رضو به جای رزو (= رزان), سینیدر به جای سِنیدر, اردِکول به جای اردَکول و…  متاسفانه با گذشت زمان این صورت­های نادرست جای تلفظ­های اصیل را می­گیرد و به احتمال, آیندگانی که خواسته باشند بر پایه نام­‌جای­ها درباره پیشینه و نحوه تکوین زبان فارسی تحقیق کنند کار سختی در پیش رو خواهند داشت. در فارسی ادبی و واژه ­نامه­ های فارسی اوضاع از این هم بدتر است. گوشه­ای از واقعیّتِ تلخ همان چیزی است که خودتان فرموده ­اید:«فردوسی: الان به خاطر ندارم که کدام قسم تصنیفات مراست و أی قسمٍ لیس منی. ازیراک نسخه‌ای ندارم. فلذا می‌توانید از حضرت مستطاب جلالت مآب خالقی المطلق بپرسید یا از حضرات الدبیرسیاقی، امام علی الرواقی والمهندس الجیحونی و ایضاً از کاتبان قدیم که در عالم برزخ به جرم دستکاری و الحاق به متون ادبیه در سلاسل عذاب گرفتارند. حقیر هم مثل شما تصحیحات و تصحیفات و تعلیقات و تحشیه‌­جات و هوامش و  مقالات محققان اخیر را تصفح و تورق می‌کنم. در شک و ریبم که ابوالقاسم فردوسی من بوده باشم».

محسن صادقی محسن­ آباد ۲ /۱۱/ ۱۳۹۰